Szpotawość kolan dotyka zarówno dzieci, jak i dorosłych. Jeśli nie zostanie odpowiednio zdiagnozowana i leczona, może prowadzić do poważnych problemów zdrowotnych. Kiedy występuje naturalnie i w jakich okolicznościach wymaga interwencji lekarskiej? 

Na czym polega szpotawość kolan? 

Szpotawość kolan jest wadą nóg, w której kości udowe i piszczelowe tworzą kąt rozchylający się na zewnątrz, przez co dochodzi do przesunięcia kolana na bok. W efekcie pewne elementy anatomii nogi, takie jak mięsień dwugłowy uda czy boczne więzadło strzałkowe, mogą być nadmiernie rozciągnięte, podczas gdy inne, jak np. boczne więzadło piszczelowe, ulegają skróceniu i przykurczom. Szpotawe kolana prowadzą do nierównomiernego obciążenia stawów, co może skutkować przeciążeniem, bólem i ograniczeniem ruchomości. Długotrwała szpotawość nóg może również przyczynić się do szybszego rozwoju zmian zwyrodnieniowych w stawach kolanowych oraz do nierównowagi mięśniowej czy zmiany w postawie ciała. 

Jak wyglądają szpotawe kolana? 

Rozpoznanie szpotawości kolan jest stosunkowo proste, ponieważ kolana osoby dotkniętej tą wadą przyjmują charakterystyczną, łukowatą formę. Gdy stopy i uda znajdują się w jednej płaszczyźnie, kolana odchylają się na zewnątrz od tej linii. W rezultacie sposób, w jaki układają się kończyny dolne, przypomina kształtem literę „O”.

Kolana szpotawe są przeciwieństwem kolan koślawych, które charakteryzują się ustawieniem kolan w kierunku wewnętrznym. W sytuacji gdy osoba z koślawymi kolanami stoi prosto z nogami złączonymi, jej kończyny dolne formują kształt przypominający literę „X” – uda i kolana dotykają się, podczas gdy stopy są oddzielone od siebie.

Szpotawość kolan u dzieci a szpotawe kolana u dorosłych

W kontekście rozwoju dzieci fizjologiczna szpotawość kolan jest zjawiskiem normalnym i często występuje między 2. a 4. rokiem życia. W tym okresie kości dziecka rozwijają się i zmieniają, co może prowadzić do tymczasowej szpotawości. Zazwyczaj stan ten samoczynnie się koryguje do około 7. roku życia, gdy kości nogi osiągają bardziej dojrzałe ustawienie. Jednak jeśli szpotawość utrzymuje się lub jest szczególnie wyraźna, może wymagać oceny ortopedycznej.

U dorosłych szpotawość kolan nie jest zjawiskiem naturalnym i może być wynikiem urazów, nadwagi, nadmiernego obciążenia stawów kolanowych lub chorób degeneracyjnych, takich jak osteoartroza. W takich przypadkach nieprawidłowe ustawienie kolan może prowadzić do postępujących problemów z ruchomością, bólu i dalszego zniszczenia stawu kolanowego.

Zarówno u dzieci, jak i dorosłych ważne jest monitorowanie stanu kolan. Wczesne wdrożenie odpowiednich metod leczenia może zapobiec długoterminowym komplikacjom i zachować zdrowie oraz funkcjonalność stawów kolanowych.

Przyczyny szpotawości kolan

Szpotawe kolana mogą mieć różnorodne przyczyny, najczęściej są to:

  • genetyczne predyspozycje,
  • zbyt wczesne rozpoczęcie raczkowania i pionizacji,
  • tendencja do siadania „po turecku”,
  • niewłaściwy rozwój kości udowych i piszczelowych,
  • nadwaga i otyłość,
  • urazy kolan, w tym złamania kości udowej lub piszczelowej w pobliżu stawu kolanowego,
  • rachityzm (krzywica) czy choroby zapalne stawów,
  • nadmierne obciążenie stawów kolanowych podczas aktywności fizycznej,
  • zaburzenia endokrynologiczne.

Jakie są objawy szpotawych kolan?

Objawy szpotawości kolan różnią się w zależności od stopnia zaawansowania, wieku pacjenta oraz indywidualnych czynników. Należą do nich:

  • nieprawidłowa postawa kolan i zmiany w ustawieniu nóg,
  • ból i dyskomfort w okolicy kolan, który może nasilać się podczas biegania, skakania czy długotrwałego stania,
  • ograniczona ruchomość w stawie kolanowym, co utrudnia wykonywanie pełnego zgięcia lub wyprostu,
  • nieprawidłowy chód, tzw. „chód kaczkowaty”, 
  • szybsze zużycie stawu kolanowego i rozwój chorób zwyrodnieniowych, takich jak osteoartroza,
  • problemy z równowagą i koordynacją,
  • zmęczenie mięśni nóg, co może prowadzić do bólu i dyskomfortu.

Kolana szpotawe – leczenie i ćwiczenia

Skuteczny plan leczenia może obejmować zarówno metody nieoperacyjne, jak i operacyjne. Poniżej przedstawiamy nieoperacyjne metody leczenia.

Fizjoterapia i rehabilitacja

Fizjoterapia to podstawowy element leczenia szpotawości kolan, zwłaszcza w łagodnych i umiarkowanych przypadkach. Jej celem jest wzmocnienie mięśni wokół kolan, poprawa zakresu ruchu oraz korekcja nierównowagi mięśniowej, które mogą przyczyniać się do nieprawidłowego ustawienia kolan. Fizjoterapeuta może zalecić ćwiczenia wzmacniające, rozciągające oraz poprawiające równowagę, koordynację i kontrolę nad stawami kolanowymi, co jest ważne dla zapobiegania dalszym urazom.

Szpotawe kolana – ćwiczenia

Na szpotawe kolana pomogą ćwiczenia, takie jak:

  • przysiady z wyprowadzaniem kolan na boki,
  • podnoszenie woreczka gimnastycznego palcami stopy jednej nogi i nakładanie go na kolanie drugiej nogi podczas leżenia,
  • podnoszenie piłki trzymanej między stopami z pozycji leżącej,
  • zaciskanie piłki umieszczonej pomiędzy kolanami zgiętymi w pozycji siedzącej z oparciem.

Zmiana stylu życia

Utrata wagi w przypadku nadwagi lub otyłości może znacząco pomóc w redukcji obciążenia stawów kolanowych i łagodzeniu objawów. Zaleca się również unikanie aktywności, które mogą nadmiernie obciążać kolana, na rzecz pływania czy jazdy na rowerze stacjonarnym.

Wkładki ortopedyczne

W niektórych przypadkach może być zalecane stosowanie specjalistycznych wkładek ortopedycznych (wkładki pronujące) lub stabilizatorów kolan, które pomagają w poprawie ustawienia kolan i rozłożeniu ciężaru ciała w sposób bardziej równomierny.

Leczenie operacyjne kolan szpotawych

Leczenie operacyjne kolan szpotawych rozważa się zazwyczaj, gdy inne metody leczenia nie przynoszą zadowalających rezultatów lub gdy deformacja jest na tyle zaawansowana, że powoduje znaczny ból, ograniczenia ruchowe lub inne poważne komplikacje. Istnieje kilka rodzajów zabiegów chirurgicznych, które stosuje się w leczeniu szpotawości kolan. Wymieniamy je poniżej.

Osteotomia

Osteotomia jest jedną z najczęściej stosowanych metod chirurgicznego leczenia szpotawości kolan. Polega na chirurgicznym przecięciu i ponownym ukształtowaniu kości (najczęściej kości piszczelowej lub udowej) w celu skorygowania nieprawidłowego ustawienia kolan. Procedura ta pozwala na zmianę osi nóg, co zmniejsza nacisk na uszkodzoną część stawu kolanowego i poprawia jego funkcjonowanie oraz zmniejsza ból. Osteotomię często wykonuje się u młodszych pacjentów, którzy mają dobrą jakość chrząstki stawowej.

Korekta przy użyciu zewnętrznych stabilizatorów

W niektórych przypadkach można zastosować zewnętrzne stabilizatory (np. aparaty Ilizarowa), które umożliwiają stopniową korektę deformacji kolan. Metoda ta jest mniej inwazyjna niż tradycyjna osteotomia i pozwala na precyzyjne dostosowanie kąta kolan w trakcie leczenia.

Alloplastyka

Szpotawość kolan w starszym wieku oraz w przypadkach zaawansowanego zniszczenia stawu kolanowego leczy się poprzez alloplastykę, czyli operacyjną wymianę stawu kolanowego na protezę. Operacja ta ma na celu przywrócenie funkcji stawu, zmniejszenie bólu i poprawę jakości życia pacjenta. Alloplastykę rozważa się, gdy inne metody leczenia nie przynoszą ulgi, a szpotawość kolan jest połączona z zaawansowaną artrozą.

Szpotawość nóg – podsumowanie

Szpotawość kolan może wpływać na jakość życia, prowadząc do bólu, ograniczeń w mobilności oraz długoterminowych komplikacji, takich jak artroza. Leczenie nieoperacyjne, włączając ćwiczenia i fizjoterapię, może być szczególnie pomocne na wczesnym etapie lub w mniej zaawansowanych przypadkach. Gdy deformacja jest bardziej zaawansowana lub powoduje znaczny ból i ograniczenia funkcjonalne, leczenie operacyjne może oferować długoterminową ulgę i poprawę jakości życia. Na każdym etapie leczenia zaleca się natomiast współpracę z doświadczonym zespołem ortopedów i fizjoterapeutów, którzy pomogą w opracowaniu skutecznego planu leczenia i rehabilitacji, dostosowanego do indywidualnych potrzeb pacjenta. 

Bibliografia:  

  1. Heath C. H, Staheli L. T., Normal limits of knee angle in white children – genu varum and genu valgum, „J Pediatr Orthop” 1993, nr 13, s. 259-62.
  2. Kasperczyk T., Wady postawy ciała – diagnostyka i leczenie, „Kasper”, Kraków 1998.
  3. Kruczyński J., Szulc A., Wiktora Degi Ortopedia i rehabilitacja. Wybrane zagadnienia z zakresu chorób i urazów narządu ruchu dla studentów i lekarzy, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa, 2015.
  4. Marczyński W. (red.), Postępowanie praktyczne w ortopedii i traumatologii, Medipage, Warszawa 2008.
  5. Przeździak B., Nyka W., Zastosowanie kliniczne protez, ortez i środków pomocniczych., Wydawnictwo Via Medica, Gdańsk 2008.
  6. Sabharwal S., Zhao C., The hip-knee-ankle angle in children: reference values based on a full-length standing radiograph, „J Bone Joint Surg Am” 2009, nr 91, s. 2461-8.
  7. Szulc A. (red.), Wiktora Degi ortopedia i rehabilitacja, t. 1-2, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2003.
  8. Wilczyński J., Korekcja wad postawy człowieka, Wydawnictwo Anthropos, Starachowice 2005.