Uszkodzenie więzadła krzyżowego przedniego (ACL) stanowi aż do 50% wszystkich urazów więzadeł kolanowych. W samym USA przeprowadza się około 400 tys. ich rekonstrukcji rocznie (Evans i wsp., 2023). Jakie są przyczyny i metody leczenia tej kontuzji?

Czym jest więzadło krzyżowe przednie?

Uszkodzenie więzadła krzyżowego przedniego bezpośrednio wiąże się z funkcją, jaką pełni ono w organizmie. To jedna ze struktur stawu kolanowego, która łączy kość udową i piszczelową. Kiedy człowiek biegnie bądź skacze, lekko ugina nogi i w związku z tym kość piszczelowa wysuwa się przed kość udową. Mimo dużych naprężeń, które wówczas powstają, ACL uniemożliwia przesunięcie kości zbyt daleko. Blokuje również nienaturalny wychył podczas obrotu. Niestety, czasem siła działająca na te struktury bywa tak duża, że więzadła pękają.

Uszkodzenie więzadła krzyżowego przedniego – przyczyny

Różne analizy pokazują, że 70% wszystkich uszkodzeń więzadła krzyżowego przedniego powstaje bezkontaktowo, czyli „od wewnątrz”, a nie w wyniku przeniesienia na kolano zewnętrznej siły (physio-pedia.com). Szczególnie ma to miejsce w przypadku osób uprawiających sporty, które wymagają skakania i nagłej zmiany kierunku ruchu. Unieruchomiona stopa przy jednoczesnym gwałtownym skręcie tułowia i biodra, ewentualnie przy ugiętych nogach, powoduje nienaturalne wygięcie kolana i czasem kończy się uszkodzeniem ACL. Większe pochylenie tułowia w kierunku nogi potęguje ryzyko urazu, ponieważ bardziej obciąża staw kolanowy. Oczywiście do urazu kolana może dojść również podczas rozrywki, np. jazdy na nartach lub innej codziennej aktywności.

Pozostałe przypadki powstania urazu ACL zazwyczaj mają formę kontaktową i wynikają z uderzenia kolana (np. w wyniku poślizgnięcia na powierzchni lub schodach). Do powstania powyższych przyczyniają się niewątpliwie:

  • Złe nawyki w układaniu nóg lub wykonywania określonych ruchów, np. podczas zeskoku z drzewa lub drabiny, podczas hamowania w samochodzie bądź rowerze,
  • Obuwie, którego podeszwa ma zbyt duży współczynnik tarcia z nawierzchnią, przez co za bardzo blokuje stopę podczas ruchu,
  • Osłabienie mięśni czworogłowych, kulszowo-goleniowych oraz pośladkowych związane z brakiem rozgrzewki lub siedzącym trybem życia.

To ostatnie sprawiło, że uraz ACL przestał być domeną sportowców w wieku ok. 32 lat, a stał się częstą dolegliwością bez względu na wiek i wykonywaną aktywność. Z powodu budowy anatomicznej u kobiet (np. większa miednica) wskaźnik występowania urazu jest od 2,4 do 9,7 razy wyższy u pań sportowców niż u mężczyzn uprawiających te same aktywności.

Uszkodzenie więzadła krzyżowego przedniego – objawy

Najbardziej charakterystycznym symptomem jest słyszalny trzask („pop”) w momencie urazu, któremu często towarzyszy nagły, silny ból. W ciągu kilku godzin może pojawić się wyraźny obrzęk (tzw. hemartroza – krwawienie do stawu). Wielu pacjentów doświadcza uczucia „uciekania” kolana bądź jego niestabilności podczas chodzenia. Zdarza się również trudność w wykonaniu pełnego wyprostu lub zgięcia.

W części przypadków po pierwszym ostrym okresie ból słabnie i pacjent zaczyna normalnie chodzić. Nie oznacza to jednak, że można zrezygnować z diagnozy urazu. Mimo że niektóre osoby nie odczuwają niestabilności kolana, przebyta kontuzja zwiększa podatność na kolejne. Poza tym ponad 50% wszystkich zerwań ACL wiąże się z towarzyszącymi urazami łąkotek. Natomiast u 84-98% pacjentów z zerwaniem ACL stwierdza się ukryte zmiany kostne, jak również degradację chrząstki, która przyspiesza po 5-7 latach od urazu.

Uszkodzenie ACL – jak się diagnozuje?

Diagnoza uszkodzenia ACL pomaga nie tylko określić stopień urazu i obrażenia innych struktur kolana, ale także dobrać odpowiednią terapię. Ortopeda najpierw zbiera wywiad i dokonuje oględzin kolana. Następnie fizykalnie ocenia zakres ruchu, wiotkość i tkliwość w zdrowym kolanie i uszkodzonym. Do najskuteczniejszych testów należą:

  • Test Lachmana, którego czułość wynosi 95%, a swoistość 94%,
  • Test szuflady przedniej, który cechuje się czułością 92% i swoistością 91% w przypadku urazów przewlekłych, ale nie w ostrych,

MRI (rezonans magnetyczny) z czułością sięgającą 97% i swoistością do 100% (Evans i wsp., 2023).

Uszkodzenie więzadła krzyżowego przedniego – leczenie

Jak leczyć naderwane więzadło krzyżowe przednie? Przede wszystkim należy oszczędzać kolano i stosować okłady z lodem, bandaż elastyczny lub inny ucisk. Lekarz może także zalecić leki przeciwzapalne i wykonać punkcję w celu zmniejszenia obrzęku.

Uszkodzone więzadło krzyżowe przednie a operacja

Czy naderwane ACL trzeba operować? Niekoniecznie. Rekonstrukcję lub naprawę ACL zaleca się w przypadku dodatkowych uszkodzeń i złamań oraz przy całkowitym zerwaniu i odczuwanej niestabilności u osób aktywnych fizycznie. Wykonuje się ją metodą artroskopową, gdzie zerwane więzadło jest zastępowane przeszczepem pozyskanym najczęściej ze ścięgien mięśni, z więzadła rzepki lub od dawcy.

Uszkodzenie więzadła krzyżowego przedniego – rehabilitacja

Rehabilitacja w urazach ACL jest ważniejsza niż sama operacja. W przypadku leczenia zachowawczego rehabilitacja trwa ok. 12. tygodni i skupia się na wzmacnianiu mięśni czworogłowych, kulszowo-goleniowych, odwodzicieli biodra oraz mięśni stabilizujących tułów. Rehabilitacja pooperacyjna trwa przynajmniej 6-9 miesięcy i w pierwszej fazie ma na celu zmniejszenie bólu i obrzęku (physio-pedia.com). Następnie przechodzi się do ćwiczeń, które wspierają odbudowę więzadła i mięśni oraz czucia głębokiego i balansu kończyny.

Uraz ACL – inne zagadnienia

Poniżej podano kilka dodatkowych wyjaśnień dotyczących urazów ACL.

  • Czy naderwane więzadło samo się zrasta? Nie. Co więcej, nieleczone kolana z urazem ACL są bardziej podatne na rozwój zmian zwyrodnieniowych i uszkodzenia chrzęstne oraz łąkotkowe.
  • Czy z uszkodzonym więzadłem można chodzić? Tak, ale bez obciążania kolana. Zaleca się jednak odpoczynek.   

Ile trwa leczenie więzadła krzyżowego przedniego? Zależy to od zastosowanego terapii — w zachowawczej ponad 3 miesiące, a po operacji – 6 do 9 miesięcy. Jednak pełna integracja przeszczepu może trwać nawet do 18 miesięcy (Evans i wsp., 2023).

Podsumowanie

Mimo że urazy ACL stanowią jedną z najczęstszych przyczyn uszkodzeń kolana, to są łatwe do uniknięcia. Do większości z nich by nie doszło, gdyby zadbano o odpowiednią rozgrzewkę, ćwiczenia rozciągające i wzmacniające oraz prawidłową technikę np. lądowania. Powinni o tym pamiętać nie tylko sportowcy, bo jak pokazują statystyki, 10% pacjentów nigdy nie wróci do pełnej sprawności (Stępień, 2023).

Bibliografia

  1. Evans J., Mabrouk A., Nielson J. L., Anterior Cruciate Ligament (ACL) Injury, 2023.
    https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK499848/.
    [dostęp: 13.02.2025]
  2. physio-pedia.com, Anterior Cruciate Ligament (ACL) Injury.
    https://www.physio-pedia.com/Anterior_Cruciate_Ligament_(ACL)_Injury.
    [dostęp: 13.02.2025]
  3. Stępień K., Więzadło krzyżowe przednie i tylne. Uszkodzenie więzadeł krzyżowych, 2023. https://www.mp.pl/pacjent/ortopedia/choroby-urazy/246540,wiezadlo-krzyzowe-przednie-i-tylne-uszkodzenie-wiezadel-krzyzowych.
  4. [dostęp: 13.02.2025]