Złamanie kości, które może być wynikiem bezpośredniego uderzenia, upadku, wypadku lub choroby znacząco wpływa na jakość życia. Podpowiadamy, jak udzielić pierwszej pomocy podczas złamania oraz jak diagnozować i leczyć urazy kości.  

Rodzaje złamań kości

Złamania można klasyfikować na różne sposoby w zależności od ich charakterystyki, przyczyny oraz skutków dla tkanki kostnej i otaczających tkanek. Najczęściej dzielimy je na:

  • Złamania proste – cechują się jednolitym pęknięciem kości bez uszkodzenia skóry. Są stosunkowo łatwe w leczeniu i zazwyczaj nie wymagają interwencji chirurgicznej,
  • Złamania skomplikowane – występują, gdy złamana kość uszkadza otaczające tkanki, naczynia krwionośne lub nerwy. Często wymagają skomplikowanego leczenia, w tym operacji, by naprawić szkody i uniknąć poważnych komplikacji,
  • Złamania zamknięte – skóra nad złamaniem pozostaje nienaruszona, co zmniejsza ryzyko infekcji. Wymaga jednak dokładnej diagnozy, by ocenić stopień uszkodzenia kości,
  • Złamania otwarte – kość przebija skórę, tworząc otwartą ranę. Taki typ złamania niesie za sobą wysokie ryzyko infekcji i wymaga natychmiastowej interwencji medycznej,
  • Złamania ze zwichnięciem – są to złamania, w których dochodzi nie tylko do pęknięcia kości, ale również do przemieszczenia fragmentów kości względem siebie, co często wiąże się ze zwichnięciem w stawie. Leczenie takich złamań jest bardziej skomplikowane i często wymaga interwencji chirurgicznej,
  • Złamania zmiażdżeniowe – charakteryzują się zniszczeniem i zmiażdżeniem tkanki kostnej, często występując w wyniku silnego nacisku, jak np. w wypadkach drogowych. Mogą dotyczyć różnych części ciała, ale szczególnie narażone są kości kręgosłupa i kończyn,
  • Złamania patologiczne – są to złamania, które występują w kościach osłabionych przez inne choroby, takie jak osteoporoza czy nowotwory kości. Nie wymagają zazwyczaj dużego urazu, by doszło do złamania.

Objawy złamania kości 

Rozpoznanie złamania kości często opiera się na zestawie charakterystycznych objawów, które mogą się różnić w zależności od lokalizacji i rodzaju złamania. Jednak istnieją pewne wspólne sygnały, na które warto zwrócić uwagę. Oto najbardziej typowe objawy złamania kości.

  • Ból – może być ostry, przeszywający, nasilający się przy próbie poruszenia poszkodowaną kończyną lub dotknięciu obszaru złamania. 
  • Deformacja – kończyna lub dotknięty obszar mogą wyglądać na nienaturalnie zagięty albo wykrzywiony, co jest wyraźnym znakiem, że kość została złamana i przemieszczona. 
  • Obrzęk i zasinienie – wokół miejsca złamania często pojawia się obrzęk, który może rozwinąć się szybko po urazie. Obrzękowi czasem towarzyszy zasinienie lub zaczerwienienie skóry, wynikające z krwawienia podskórnego i reakcji zapalnej organizmu na uraz.
  • Utrata funkcji kończyny – poszkodowany może mieć trudności z poruszaniem się, nie być w stanie unieść ciężaru lub wykonywać ruchów, które były możliwe przed urazem. 
  • Nieprawidłowa ruchomość – w przypadku niektórych złamań, szczególnie złamań otwartych lub skomplikowanych, może dojść do nieprawidłowej ruchomości w miejscu, gdzie zazwyczaj nie występują stawy. Jest to sygnał, że kość została złamana w sposób, który pozwala jej fragmentom przemieszczać się w sposób nienaturalny.

Na czym polega pierwsza pomoc w przypadku złamania kości?

Poniżej przedstawiamy najważniejsze kroki, które należy podjąć w przypadku podejrzenia złamania kości.

Złamanie zamknięte

  • Oceń sytuację i zabezpiecz miejsce wypadku.
  • Stabilizuj złamaną kończynę, używając dostępnych środków (np. deski, gałęzie, rolowane czasopisma), aby unieruchomić obszar powyżej i poniżej miejsca złamania. Staraj się nie przemieszczać kończyny więcej, niż jest to konieczne.
  • Pomóż poszkodowanemu zająć najbardziej komfortową pozycję, zwracając uwagę, aby nie wywierać ciśnienia na złamaną kończynę.
  • Zadzwoń po pogotowie ratunkowe lub zapewnij transport do najbliższego szpitala.
  • Obserwuj poszkodowanego w przypadku wystąpienia wstrząsu lub innych komplikacji, takich jak utrata przytomności, trudności z oddychaniem czy bladość skóry.

Co zrobić przy złamaniu otwartym?

  • Zabezpiecz miejsce wypadku i oceń sytuację. 
  • Użyj czystego opatrunku lub bandaża do delikatnego przykrycia rany, aby zmniejszyć ryzyko infekcji. Nie próbuj czyścić rany ani wkładać wystających kości do środka.
  • Unieruchom obszar wokół złamania, starając się nie wywierać bezpośredniego nacisku na ranę. Użyj improwizowanych szyn lub opatrunków stabilizujących kończynę.
  • Jeśli występuje obfite krwawienie, delikatnie dociskaj czysty bandaż lub materiał bezpośrednio dookoła rany, unikając nacisku na miejsce złamania.
  • Wezwij pomoc medyczną lub przetransportuj poszkodowanego do szpitala.
  • Monitoruj funkcje życiowe poszkodowanego, zapewniając wsparcie i komfort do czasu przybycia pomocy medycznej.

W obu przypadkach ważne jest, aby nie podawać poszkodowanemu jedzenia ani picia, jeśli istnieje możliwość, że będzie wymagał operacji. Należy również pamiętać, że złamania mogą powodować intensywny ból oraz stres, dlatego wsparcie psychiczne i zachowanie spokoju mają istotne znaczenie dla zapewnienia poszkodowanemu najlepszej opieki do czasu przybycia profesjonalnej pomocy medycznej.

Diagnostyka złamanych kości

Najważniejsze metody diagnostyczne stosowane w przypadku podejrzenia złamania kości to:

  • badanie fizykalne przeprowadzone przez lekarza,
  • RTG,
  • CT (tomografia komputerowa),
  • MRI (rezonans magnetyczny).

Leczenie złamań kości

Leczenie złamań kości to nie tylko złączenie złamanej kości i przywrócenie jej prawidłowej funkcji, ale również minimalizacja bólu i dyskomfortu oraz zapobieganie długoterminowym powikłaniom. Do głównych metod leczenia stosowanych w przypadku złamań kości należą:

  • Unieruchomienie opatrunkiem gipsowym, szyną, stabilizatorem lub ortezą, 
  • Operacja – jest konieczna, aby ustawić złamaną kość w prawidłowej pozycji i stabilizować ją za pomocą metalowych elementów, takich jak śruby, płytki, druty czy pręty, 
  • Rehabilitacja – rozpoczyna się już w pierwszych dniach po urazie lub operacji. Program rehabilitacyjny jest indywidualnie dostosowany do pacjenta i może obejmować ćwiczenia fizjoterapeutyczne, masaż, terapię manualną oraz inne metody wspomagające proces leczenia, 
  • Leczenie farmakologiczne – łagodzi ból i zapalenia. Do najczęściej przepisywanych należą leki przeciwbólowe, przeciwzapalne niesteroidowe (NLPZ) oraz środki wspomagające proces gojenia kości. W przypadku złamań otwartych lub ryzyka infekcji zaleca się antybiotyki.

Złamanie kości – jak długo się zrasta? Etapy gojenia złamanej kości 

  • Proces gojenia złamanej kości rozpoczyna się od fazy zapalnej, gdzie obrzęk i skrzep krwi wokół urazu inicjują regenerację. 
  • Następnie, w fazie tworzenia zrostu kostnego, organizm buduje miękki kalus, który stabilizuje kość –  w tym czasie unieruchomienie jest kluczowe. 
  • Miękki kalus stopniowo twardnieje w fazie kostnienia, przywracając kości wytrzymałość przez okres od kilku tygodni do kilku miesięcy. 
  • W końcowej fazie remodelingu twardy kalus jest zastępowany przez normalną tkankę kostną, co przywraca naturalną strukturę i funkcję kości. Ten etap może trwać nawet kilka lat, jednak większość funkcji kończyny zostaje przywrócona znacznie wcześniej.

Jak wspomagać proces gojenia i zrostu kości?

  • Ściśle przestrzegaj zaleceń lekarza dotyczących unieruchomienia złamanego obszaru. 
  • Spożywaj pokarmy bogate w wapń, witaminę D i magnez, co przyspiesza proces gojenia. 
  • Rzuć palenie.
  • Daj swojemu ciału czas na odpoczynek. 
  • Po zaleceniu przez lekarza rozpocznij fizjoterapię. 
  • Utrzymuj zdrową wagę.

Powikłania po złamaniach kości 

Powikłania po złamaniach kości mogą wpływać na proces gojenia i ogólny wynik leczenia. Jakie są najczęstsze powikłania występujące po złamaniach kości? To m.in.:

  • Zakażenia bakteryjne,
  • Zaburzenia zrostu kości,
  • Zespół ciasnoty przedziałów – jest to stan, w którym zwiększone ciśnienie wewnątrz zamkniętej przestrzeni anatomicznej (przedziału mięśniowego) uciska na mięśnie, naczynia krwionośne i nerwy. Może to prowadzić do trwałego uszkodzenia tkanek i wymaga natychmiastowej interwencji chirurgicznej,
  • Zrosty i przykurcze stawowe, które są wynikiem niewłaściwej rehabilitacji,
  • Rozwój lub pogłębienie osteoporozy;
  • Zespół bolesnego zrostu kości – charakteryzuje się silnym bólem, obrzękiem, zmianami w kolorze skóry i zaburzeniami funkcji kończyny. Wymaga kompleksowego leczenia, w tym leków przeciwbólowych, fizjoterapii i wsparcia psychologicznego.

Co to jest złamanie oraz jakie są rodzaje złamań – podsumowanie

Złamania kości są poważnymi urazami, które wymagają odpowiedniego i często długotrwałego leczenia. Kluczowym aspektem jest szybka i dokładna diagnoza, która umożliwia wdrożenie odpowiedniej terapii i minimalizowanie ryzyka powikłań. Prawidłowo przeprowadzona pierwsza pomoc, precyzyjnie dostosowane leczenie oraz skoncentrowana na pacjencie rehabilitacja mająca na celu wzmocnienie kości po złamaniu, są fundamentami skutecznego procesu leczenia złamań kości.

Bibliografia:

  1. pod redakcją Andrzeja Szczeklika i Piotra Gajewskiego, Choroby wewnętrzne – kompendium, Wydawnictwo Medycyna Praktyczna 2009.
  2. pod redakcją Damiana Kusza, Kompendium ortopedii, Wydawnictwo Lekarskie PZWL 2009.
  3. pod red. prof. dr hab. med. Henryka Zwierzchowskiego, Zarys ortopedii, traumatologii i rehabilitacji narządu ruchu, Wydawnictwo Akademia Medyczna, Łódź 1995.
  4. pod redakcją Juliusza Jakubaszki, ABC postępowania w urazach, Wydawnictwo Medyczne Górnicki 2008, wydanie polskie.
  5. prof. dr hab. med. Tomasz Żuk, dr hab. med. Artur Dziak, dr med. Andrzej Gusta, Podstawy ortopedii i traumatologii, Wydawnictwo Lekarskie PZWL 2001.
  6. prof. dr hab. med. Tadeusz Szymon Gaździk, Ortopedia i traumatologia, Wydawnictwo Lekarskie PZWL 2005.