Złamania przeciążeniowe stanowią istotny problem zdrowotny, szczególnie wśród sportowców. Te bolesne uszkodzenia są wynikiem przeciążenia kości. Rozwijają się stopniowo, przez co niepostrzeżenie prowadzą do poważnych komplikacji. Jak im zapobiegać?

Co to jest złamanie zmęczeniowe?

Złamanie zmęczeniowe, znane również jako złamanie przeciążeniowe to rodzaj złamania kości, które nie wynika z jednorazowego, gwałtownego urazu, ale z powtarzalnego, chronicznego przeciążenia kości. Jeśli na kość działa ciągły nacisk lub obciążenie przekraczające jej aktualną zdolność do adaptacji i regeneracji, może dojść do mikrouszkodzeń, które z czasem ewoluują w pełne złamanie zmęczeniowe.

Tego rodzaju złamania dotyczą najczęściej kości regularnie obciążonych podczas aktywności fizycznych. Przykładami mogą być kości stóp i kość piszczelowa, które są narażone na urazy w wyniku biegania, skakania czy długotrwałego marszu, szczególnie na twardym podłożu. Sportowcy, tancerze, żołnierze, czy nawet osoby długo stojące w pracy znajdują się w grupie podwyższonego ryzyka. Inną często uszkodzoną w ten sposób częścią ciała jest miednica, szczególnie u osób uprawiających sporty związane z obciążeniem bioder takie jak bieganie czy gimnastyka.

Złamanie zmęczeniowe — czy można chodzić z takim złamaniem?

Odpowiedź na pytanie, czy można chodzić ze złamaniem zmęczeniowym, zależy m.in. od lokalizacji złamania, jego nasilenia oraz ogólnego stanu zdrowia. Choć technicznie możliwe jest chodzenie z niektórymi rodzajami złamań zmęczeniowych, to zaleca się tego bez konsultacji z lekarzem. Nieodpowiednie obciążanie kości może prowadzić do pogłębienia urazu i wydłużenia czasu potrzebnego na gojenie. 

Zazwyczaj lekkie złamania zmęczeniowe mogą umożliwić pewien poziom mobilności, ale ważne, aby unikać wszelkich czynności, które zwiększają ból lub dyskomfort. Niektóre złamania zmęczeniowe, na przykład te w kościach stopy lub piszczeli, mogą jednak uczynić chodzenie bardzo bolesnym lub nawet niemożliwym. Natomiast złamania w mniej obciążonych obszarach, takich jak ręka, zazwyczaj nie wpływają na zdolność chodzenia.

Złamania zmęczeniowe — przyczyny

Złamania zmęczeniowe wynikają głównie z nadmiernego obciążenia kości, które przekracza ich zdolność do szybkiego naprawiania mikrouszkodzeń wynikających z codziennej aktywności. Mechanizm ich powstawania jest złożony i związany z niewystarczającą reakcją kości na zwiększone wymagania biomechaniczne. Choć przyczyny mogą być różnorodne, kilka kluczowych czynników zwykle przewija się w kontekście występowania tych urazów. Są to:

  • nadmierne obciążenie bez odpowiedniego odpoczynku,
  • niewłaściwa technika podczas wykonywania aktywności fizycznych,
  • nieodpowiednie warunki środowiskowe i sprzętowe,
  • niedobory składników odżywczych, takich jak wapń czy witamina D oraz osteoporoza,
  • nagły wzrost częstotliwości uprawiania aktywności fizycznej.

Złamanie zmęczeniowe — objawy

Złamania zmęczeniowe charakteryzują się powolnym rozwojem i często subtelnością symptomów, dlatego mogą być trudne do zidentyfikowania na wczesnym etapie. Objawy jednak stopniowo się nasilają i w końcu doprowadzają do urazu. Najbardziej charakterystyczne symptomy złamań zmęczeniowych to:

  • stopniowo nasilający się ból, który utrzymuje się nawet pomimo odpoczynku,
  • obrzęk w okolicy dotkniętej złamaniem,
  • wrażliwość na dotyk,
  • zmiana w sposobie chodzenia lub postawie,
  • ograniczona zdolność do wykonywania typowych aktywności.

Złamanie zmęczeniowe — leczenie i diagnoza

  1. Pierwszym krokiem w diagnostyce złamań zmęczeniowych jest szczegółowy wywiad medyczny, który obejmuje pytania o rodzaj i poziom aktywności fizycznej, historię urazów oraz obecność bólu i innych objawów.
  2. Następnie lekarz przeprowadza badanie fizykalne, skupiając się na obszarze, gdzie występują objawy. Szuka oznak bólu przy ucisku, obrzęku oraz zmian w sposobie chodzenia lub postawie.
  3. Specjalista może zlecić także wykonanie badań obrazowych takich jak RTG, rezonans magnetyczny (MRI) czy tomografię komputerową (CT).

Jak leczyć złamania zmęczeniowe? Najczęściej ortopeda zaleca:

  • odpoczynek i unikanie aktywności, która mogła przyczynić się do urazu;
  • stopniowe wprowadzanie aktywności fizycznej;
  • leczenie farmakologiczne lekami przeciwbólowymi, takimi jak niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ), które mogą być stosowane do kontroli bólu i redukcji stanu zapalnego;
  • rehabilitację, która pomaga wzmocnić mięśnie i poprawić mobilność; 
  • wsparcie dietetyczne, w tym suplementacja wapniem i witaminą D.

Złamanie przeciążeniowe — rehabilitacja i zapobieganie

W zapobieganiu złamaniom przeciążeniowym oraz minimalizowaniu ryzyka wystąpienia tego typu złamań pomogą:

  • stopniowe zwiększanie intensywności i objętości treningu, aby umożliwić organizmowi dostosowanie się do nowych wymagań bez przeciążenia;
  • używanie odpowiedniej techniki podczas aktywności fizycznych;
  • dobór odpowiedniego sprzętu i akcesoriów sportowych, które są odpowiednio dopasowane i zapewniają właściwą amortyzację;
  • utrzymywanie zdrowej diety bogatej w składniki odżywcze, które wspierają zdrowie kości, takie jak wapń i witamina D;
  • zapewnienie ciału czasu na regenerację po wysiłku;
  • regularne badania kontrolne.

Rehabilitacja złamań przeciążeniowych

  • Pierwszym i podstawowym elementem rehabilitacji jest unikanie aktywności, która spowodowała uraz, co pozwala na naturalny proces gojenia kości. 
  • W niektórych przypadkach konieczne może być użycie ortezy lub innych stabilizatorów, które pomagają odciążyć dotknięty urazem obszar.
  • Po ustąpieniu ostrych objawów można rozpocząć fizjoterapię, która umożliwia stopniowy powrót do pełnej sprawności.
    • Terapia obejmuje ćwiczenia wzmacniające, rozciągające i poprawiające zakres ruchu. 
    • Natomiast powrót do pełnej aktywności powinien odbywać się stopniowo, pod nadzorem specjalisty, który oceni gotowość organizmu do wznowienia treningów.

Złamanie zmęczeniowe — czas gojenia

Czas gojenia złamania zmęczeniowego może być różny, wpływa na niego zarówno jego umiejscowienie, nasilenie, jak i ogólny stan zdrowia. Przykładowo, zazwyczaj złamania zmęczeniowe kości śródstopia mogą potrzebować od 6 do 8 tygodni na wyleczenie, podczas gdy złamania piszczeli mogą wymagać od 3 do 6 miesięcy.

  • Lżejsze złamania, które są wcześnie zdiagnozowane i odpowiednio leczone, mogą goić się szybciej. 
  • Bardziej poważne złamania, które obejmują większą część kości lub te, które zostały zdiagnozowane późno, mogą natomiast wymagać więcej czasu na gojenie.

Istotnym czynnikiem wpływającym na czas gojenia jest całkowite unikanie aktywności, która mogłaby obciążać uszkodzoną kość oraz odpowiednia dieta. Natomiast choroby przewlekłe, takie jak osteoporoza, mogą opóźniać gojenie.

Podsumowanie

Złamania przeciążeniowe, czyli inaczej złamania zmęczeniowe, są poważnym zagrożeniem dla osób aktywnie uczestniczących w różnego rodzaju aktywnościach fizycznych. W przypadku wystąpienia złamania przeciążeniowego należy natychmiast zrezygnować z aktywności fizycznej, aby umożliwić kościom regenerację. Natomiast rehabilitacja musi być prowadzona pod nadzorem specjalistów i obejmować ćwiczenia wzmacniające, rozciągające oraz terapię manualną, aby przywrócić pełną funkcjonalność i uniknąć przyszłych kontuzji. 

Bibliografia:

  1. Patel R. D., Stress fractures: diagnosis and management in the primary care settings, “Pediatr Clin N Am” 2010, nr 81, s. 9–27. 
  2. Mazurek M., Jabłoński Sz., Gawroński W., Złamania zmęczeniowe – znaczenie przerwy w aktywności fizycznej w ich zapobieganiu: studium przypadków w praktyce poradni medycyny sportowej, Medicina Sprtiva Practica, vol. 19, 2, 2018.