Haluksy to powszechna i charakterystyczna deformacja stóp, jednak badacze nie są w pełni zgodni co do przyczyn ani mechanizmu jej powstawania. Tak czy inaczej, ta przypadłość często jest powodem wizyty u ortopedy. Co to są haluksy? Jak je leczyć?

Haluksy – co to za choroba?

Haluks (łac. hallux valgus) oznacza po prostu „paluch koślawy”, czyli wadliwe ustawienie największego palca u stopy w pierwszym stawie śródstopno-palcowym (tym, który bezpośrednio „łączy się” ze stopą). Charakterystyczny guz u podstawy palucha tworzy głowa i kości śródstopia.

Haluksy – stopnie zaawansowania i wygląd stóp

Stopień zaawansowania haluksów określa się na podstawie tzw. kąta HVA (hallux valgus angle), czyli odchylenia palucha w stosunku do pierwszej kości śródstopia. Za graniczną wartość prawidłową uznaje się 15°, ale warto pamiętać, że to jedynie orientacyjny wskaźnik. Specjaliści coraz częściej biorą pod uwagę nie tylko odchylenie kości (deformację w płaszczyźnie czołowej), ale też rotację kości śródstopia w płaszczyźnie poprzecznej [1].

StopieńHVAJak wyglądają haluksy?
I (łagodny)Do 20°Niewielkie wybrzuszenie u podstawy palucha, po wewnętrznej stronie stopy.
II (umiarkowany)20-30°Większe wybrzuszenie. Paluch może znaleźć się nad lub pod drugim palcem.
III (zaawansowany)30-50°Duże wybrzuszenie i skrzywienie palucha, który próbuje ustawić się na drugim palcu. Pojawiają się większe dolegliwości, a także zaczerwienienie skóry, tkliwość stawu, modzele, odciski.
IV (ciężki)Ponad 50°Największe skrzywienie i duże wybrzuszenie, które powoduje znaczny ból i zaburza mechanikę chodu (paluch całkowicie przestaje być punktem podparcia).

Haluksy – przyczyny

Od czego robią się haluksy? Nie udało się jednoznacznie ustalić etiologii (przyczyn) ani patofizjologii (mechanizmu powstawiania) schorzenia, jednak najczęściej mówi się o następujących czynnikach:

  • Płeć żeńska (nawet 15 razy większa częstość występowania) [2],
  • Nadmierna masa ciała,
  • Mała aktywność fizyczna,
  • Noszenie butów na wysokim obcasie (kwestia dyskusyjna),
  • Płaskostopie, szczególnie u mężczyzn (kwestia dyskusyjna) oraz inne wady anatomiczne stóp,
  • Reumatoidalne zapalenie stawów,
  • Stojący tryb życia/stojąca praca,
  • Zaburzenia hormonalne.

Czy haluksy są dziedziczne? Genetyczne uwarunkowania mają duże znaczenie (zwłaszcza w linii babcia-matka-córka), a badacze mówią nawet o 72% przypadkach występowania rodzinnego [2]. Rzadko jednak do rozwinięcia się deformacji wystarcza jeden czynnik.

Haluksy – objawy

Haluks objawia się głównie naroślą/guzem u podstawy palucha, ale mogą pojawić się też inne dolegliwości:

  • Ból i sztywność dużego palca,
  • Obrzęk,
  • Zaczerwienienie lub przebarwienia na skórze,
  • Problem ze zginaniem lub poruszaniem paluchem (towarzyszy temu ból, pieczenie itp.),
  • Dyskomfort w czasie noszenia niektórych rodzajów butów lub chodzenia,
  • Odciski i modzele,
  • Młotkowate palce,
  • Drętwienie w okolicy palucha.

Leczenie haluksów

Jak wyprostować haluksy? Wiele zależy od ich stopnia zaawansowania, ustawienia kości i stawów, chorób współistniejących (np. RZS, stanów zapalnych z powodu infekcji) oraz ogólnego stanu pacjenta (np. wydolności krążenia). Opisano aż 150 operacyjnych metod leczenia haluksów, co dowodzi, że nie ma jednej, uniwersalnej techniki [2]. Zabiegi chirurgiczne dzieli się zasadniczo na dwie kategorie:

  • Przeprowadzane na tkankach miękkich, czasem razem z resekcją wyrośli kostnej (dla niewielkich deformacji, do 30°),
  • Korekty w obrębie układu kostnego (m.in. osteotomie, usztywnienie stawów).

W ramach kwalifikacji do zabiegu rutynowo wykonuje się RTG stóp (w pełnym obciążeniu, czyli na stojąco) w projekcji przednio-tylnej, bocznej i skośnej. Specjaliści coraz częściej kładą nacisk na trójwymiarową analizę (np. tomografię komputerową) w celu precyzyjnego zaplanowania operacji.

A jak wyleczyć haluksy zachowawczo, czyli bez interwencji chirurgicznej? Czy to w ogóle możliwe? Wśród takich metoda wymienia się:

  • Ostrzykiwanie mięśnia przywodziciela palucha toksyną botulinową (rzadko stosowana),
  • Szyny, stabilizatory korygujące ustawienie palucha (należy ich używać stale przez dłuższy czas, co pozwala zmniejszyć ból i poprawić ustawienie kości. Jednak niektórzy kwestionują trwałość efektów),
  • Kinesiotaping połączony z ćwiczeniami na haluksy i mobilizacjami.

Do jakiego lekarza z haluksami?

Haluksy na stopach powinien obejrzeć ortopeda, który specjalizuje się w chorobach układu kostno-stawowego oraz może zlecić odpowiednie badania. W początkowym stadium pomocna okazuje się też konsultacja z fizjoterapeutą lub podologiem.

Haluksy – leczenie domowe

Domowe sposoby na haluksy nie cofną już istniejących deformacji, mogą jednak zapobiec ich pogłębianiu, a także przynieść ulgę w dolegliwościach bólowych. Warto m.in.:

  • Zadbać o prawidłową masę ciała, żeby nie obciążać dodatkowo stawów,
  • Nosić odpowiednio dobrane obuwie (wygodne, z szerokimi noskami, które nie uciskają palców),
  • Stosować nakładki, kliny czy ortezy (najlepiej dobrane przez specjalistę),
  • Wykonywać zimne okłady oraz masaże (to, jak masować haluksy, opisano w sekcji „Rehabilitacja”).

Rehabilitacja haluksów

Rehabilitacja jest niezbędna po chirurgicznym leczeniu haluksów. Najpierw pacjent musi przejść 1 lub 2-miesięczną rekonwalescencję, w czasie której nosi odpowiednie obuwie (ortezę) chroniące zoperowaną okolicę. Potem należy wprowadzić fizjoterapię przywracającą sprawność stopom. Ćwiczenia okazują się pomocne również w mniej zaawansowanych stadiach choroby przed operacją palucha koślawego, ponieważ zwiększają ruchomość palucha, rozluźniają napięte mięśnie, usprawniają krążenie i łagodzą ból. Warto je połączyć z masażem stóp:

  • Ugniataniem śródstopia i nasady palucha okrężnymi ruchami,
  • Delikatnym naciskaniem grzbietu stopy wzdłuż ścięgien i kości śródstopia oraz obszaru wokół kostki i łuku stopy.

Ćwiczenia na haluksy są proste, ale należy dbać o regularność, jeśli rzeczywiście mają przynieść efekt. Wystarczy już nawet 10-15 minut dziennie. Poniżej kilka przykładów:

  • Rolowanie stopy na małej piłce (np. tenisowej) od pięty do palców i z powrotem,
  • Odciąganie palucha i przytrzymanie w tej pozycji przez 10-15 sekund,
  • Podnoszenie palcami stóp drobnych przedmiotów, rolowanie chusteczek/ręcznika,
  • Chodzenie przez 30 sekund na palcach i na pięcie.

Jak zapobiegać haluksom? Profilaktyka haluksa

Profilaktyka haluksów obejmuje przede wszystkim noszenie dobrze dobranego obuwia, najlepiej bez spiczastych, wąskich nosków, które ugniatają palce. Buty należy zawsze przymierzyć i upewnić się, że dobrze leżą – sama znajomość rozmiaru to za mało. Warto kupować obuwie pod koniec dnia, kiedy stopy są naturalnie trochę opuchnięte.

Oprócz tego należy kontrolować choroby reumatyczne, a także skonsultować z lekarzem inne problemy z budową stóp, np. płaskostopie lub zbyt wysokie podbicie. Być może potrzebne są wkładki ortopedyczne w celu zapobiegania rozwojowi haluksów.

Haluksy – podsumowanie

Za powstawanie haluksów odpowiada wiele czynników, a leczenie operacyjne cały czas uchodzi za najbardziej skuteczne. Przy dużych skłonnościach genetycznych może być trudno zapobiec deformacji, dlatego tym bardziej warto zadbać o odpowiednią profilaktykę.

Bibliografia

  1. https://zdrowie.pap.pl/leczenie/haluksy-trojwymiarowa-deformacja. [dostęp: 12.03.2025].
  2. https://www.praktyczna-ortopedia.pl/artykul/paluch-koslawy-latwa-kwalifikacja-prosty-zabieg. [dostęp: 12.03.2025].
  3. https://www.mp.pl/pacjent/ortopedia/choroby-urazy/265154,haluksy. [dostęp: 12.03.2025].
  4. https://www.medicalnewstoday.com/articles/310096. [dostęp: 12.03.2025].
  5. https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/14386-bunions-hallux-valgus. [dostęp: 12.03.2025].
  6. https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/bunions/symptoms-causes/syc-20354799. [dostęp: 12.03.2025].