Reumatoidalne zapalenie stawów to choroba przewlekła, która atakuje przede wszystkim stawy. Jej przebieg jest bardzo zróżnicowany, czasem prowadzi nawet do niepełnosprawności. Wyjaśniamy, jakie są przyczyny, objawy oraz dostępne metody leczenia RZS.

Co to jest reumatoidalne zapalenie stawów (RZS)?

Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS) to przewlekła, postępująca choroba autoimmunologiczna, w której układ odpornościowy zamiast chronić organizm przed infekcjami, zaczyna atakować zdrowe tkanki, zwłaszcza błonę maziową, otaczającą stawy. Efektem tego procesu jest przewlekły stan zapalny, który powoduje obrzęk, ból i uszkodzenie stawów. W zaawansowanych przypadkach prowadzi również do ich deformacji oraz ograniczenia ruchomości. RZS to choroba symetryczna, co oznacza, że zazwyczaj dotyka tych samych stawów po obu stronach ciała – najczęściej palców, nadgarstków, kolan, stóp i łokci.

Jak długo żyją ludzie z reumatoidalnym zapaleniem stawów?

Chorzy na RZS żyją krócej o kilka lat w porównaniu z ogólną populacją, głównie z powodu powikłań związanych z miażdżycą. RZS często prowadzi do znacznego ograniczenia sprawności – według szacunków po 5 latach od diagnozy około połowa pacjentów traci zdolność do pracy, a po 10 latach prawie wszyscy. Jednak dzięki wcześniejszemu rozpoznawaniu RZS i coraz skuteczniejszym metodom leczenia istnieje szansa, że te statystyki poprawią się w przyszłości. 

Reumatoidalne zapalenie stawów – przyczyny

RZS to choroba o złożonym i nie do końca wyjaśnionym pochodzeniu. Najczęstsze przyczyny reumatoidalnego zapalenia stawów to:

  • Predyspozycje genetyczne,
  • Czynniki środowiskowe, takie jak palenie papierosów, zanieczyszczenie powietrza, ekspozycja na pyły i inne substancje toksyczne,
  • Przejście niektórych infekcji wirusowych i bakteryjnych,
  • Czynniki hormonalne, zwłaszcza estrogeny, ale także inne hormony, 
  • Styl życia – nadwaga i otyłość, niezdrowa dieta, wzmożony stres psychiczny.

RZS – objawy

RZS to choroba o przewlekłym charakterze, której głównym objawem jest zapalenie stawów, prowadzące do bólu, obrzęku i ograniczenia ruchomości. Objawy reumatoidalnego zapalenia stawów mogą się różnić w zależności od osoby, a ich nasilenie oraz postęp choroby mogą być zmienne – od okresów remisji po gwałtowne zaostrzenia.

Jak zaczyna się reumatoidalne zapalenie stawów? 

Na początku choroba najczęściej daje subtelne, niespecyficzne objawy, które mogą zostać zbagatelizowane lub przypisane innym schorzeniom. Pierwsze symptomy, takie jak zmęczenie, stan podgorączkowy, bóle mięśni, brak apetytu i utrata wagi mogą przypominać grypę. Zazwyczaj poprzedzają one problemy związane ze stawami lub występują jednocześnie z nimi. W trakcie choroby mogą również pojawić się objawy dotyczące innych narządów.

Najbardziej charakterystyczne objawy reumatoidalnego zapalenia stawów

  • Sztywność poranna.
  • Ból i obrzęk stawów.
  • Guzki reumatoidalne.

Objawy RZS mogą się nasilać w tzw. okresach zaostrzeń, kiedy stan zapalny stawów gwałtownie się pogarsza. Zaostrzenia mogą trwać od kilku dni do kilku tygodni, po czym następuje okres remisji, w którym objawy są mniej nasilone lub zanikają. Nie jest to jednak pełne wyleczenie, ponieważ choroba ma tendencję do nawrotów. 

Jak rozpoznać reumatoidalne zapalenie stawów? Diagnostyka

Aby potwierdzić rozpoznanie, niezbędne są badania laboratoryjne, które identyfikują specyficzne markery zapalne oraz wskaźniki autoimmunologiczne. Istnieje test na RZS, którego wykonanie pomaga zdiagnozować chorobę. 

Najczęściej wykonywane testy na RZS obejmują:

  • Czynnik reumatoidalny (RF) – jest to przeciwciało, które występuje u większości osób z RZS. Wysoki poziom RF we krwi sugeruje obecność choroby, choć jego brak nie wyklucza RZS, ponieważ u części pacjentów wynik może być negatywny,
  • Przeciwciała anty-CCP (cykliczny cytrulinowany peptyd) – anty-CCP są bardziej specyficzne dla RZS niż RF, co oznacza, że ich obecność jest silniej związana z tą chorobą. Wysoki poziom anty-CCP jest często obecny na wczesnym etapie choroby, nawet zanim pojawią się widoczne zmiany w stawach,
  • Markery stanu zapalnego (OB, CRP) – w RZS typowe jest podwyższenie poziomu markerów stanu zapalnego, takich jak białko C-reaktywne (CRP) i wskaźnik sedymentacji erytrocytów (OB). Wysokie wartości tych markerów świadczą o obecności stanu zapalnego w organizmie.

Obok badań laboratoryjnych w diagnostyce RZS ważną rolę odgrywają badania obrazowe, które pomagają w ocenie stopnia zaawansowania choroby i uszkodzenia stawów. Najczęściej wykonywane są RTG, USG i MRI.

RZS – leczenie

Odpowiedź na pytanie, jak leczyć reumatoidalne zapalenie stawów, nie jest jednoznaczna, ponieważ wybór metody zależy od konkretnego przypadku. Zazwyczaj jednak leczenie RZS obejmuje łagodzenie objawów, co umożliwia kontrolę stanu zapalnego oraz spowalnia postęp choroby. 

Leczenie farmakologiczne

Farmakoterapia skupia się na redukcji stanu zapalnego, zmniejszeniu bólu i zapobieganiu dalszemu uszkodzeniu stawów. Pacjentowi podaje się:

  • Niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ),
  • Glikokortykosteroidy,
  • Leki modyfikujące przebieg choroby (DMARDs),
  • Leki biologiczne (biologiczne DMARDs).

Leczenie operacyjne

W zaawansowanych stadiach choroby, gdy dochodzi do nieodwracalnych uszkodzeń stawów, zaleca się leczenie operacyjne.

Do rekomendowanych zabiegów należą:

  • Synowektomia, czyli zabieg polegający na usunięciu zmienionej zapalnie błony maziowej, co pomaga zmniejszyć ból i ograniczyć postęp uszkodzeń w stawie,
  • Artroplastyka (endoprotezoplastyka) – w przypadkach, gdy staw jest poważnie uszkodzony, możliwa jest jego wymiana na sztuczny. Najczęściej operacje te dotyczą stawów biodrowych i kolanowych,
  • Fuzja stawów – kiedy staw jest zbyt zniszczony, by go uratować, lekarze mogą zdecydować o zespoleniu (fuzji) stawu, aby zmniejszyć ból i poprawić stabilność.

Sprawdź też, kiedy wykonuje się artroskopię kolana.

Leczenie domowe i naturalne

Oprócz leczenia farmakologicznego pacjenci z RZS mogą korzystać z różnorodnych metod domowych i naturalnych, które wspomagają kontrolę objawów. 

Leczenie domowe RZS obejmuje:

  • Regularne ćwiczenia fizyczne zwiększające zakres ruchu i wzmacniające mięśnie oraz ćwiczenia poprawiające ogólną wydolność, takie jak spacery, pływanie czy jazda na rowerze,
  • Przestrzeganie diety – spożywanie produktów bogatych w kwasy omega-3 (ryby, siemię lniane) oraz suplementacja i stosowanie ziół, takich jak olej z wiesiołka, kurkuma czy imbir, które mają właściwości przeciwzapalne. Natomiast trzeba unikać produktów prozapalnych, takich jak tłuste mięsa, przetworzona żywność i cukry.

Fizykoterapia

Jakie zabiegi na reumatoidalne zapalenie stawów pomogą zmniejszyć ból? Jak pokazuje praktyka, zastosowanie krioterapii, ultradźwięków, masaży i balneoterapii redukuje zapalenie stawów oraz rozluźnia układ mięśniowy. Jednak przed rozpoczęciem zabiegów trzeba skonsultować się z lekarzem, aby ocenił stan zdrowia i rozważył ewentualne przeciwwskazania.

Reumatoidalne zapalenie stawów – powikłania

RZS to nie tylko choroba stawów – jej przewlekły, zapalny charakter może prowadzić do szeregu powikłań, które obejmują zarówno układ mięśniowo-szkieletowy, jak i inne narządy i układy organizmu. Powikłania te są wynikiem procesu zapalnego oraz skutków długotrwałego stosowania niektórych terapii farmakologicznych. Ich wystąpienie może pogorszyć jakość życia, dlatego istotne jest wczesne rozpoznanie i odpowiednie leczenie RZS.

Do najczęstszych powikłań RZS należą:

  • Postępujące uszkodzenie stawów i otaczających tkanek, w wyniku czego można doświadczać deformacji stawów („łabędzia szyja”, czyli palce wygięte w kształt łuku oraz „palec butonierkowaty”), zaniku mięśni i utraty siły, a także osteoporozy,
  • Uszkodzenie naczyń krwionośnych, co prowadzi do rozwoju miażdżycy, zapalenia osierdzia, niewydolności serca,
  • Powikłania układu oddechowego takie jak włóknienie płuc, zapalenie opłucnej czy guzki reumatoidalne w płucach,
  • Zmiany zapalne w oczach i skórze, takie jak zespół Sjögrena (suchość oczu i ust oraz uszkodzenia gruczołów ślinowych i łzowych), zapalenie błony naczyniowej oka, zmiany skórne,
  • Powikłania psychiczne i emocjonalne, takie jak depresja czy lęk.

Co pomaga na reumatoidalne zapalenie stawów – podsumowanie 

Reumatoidalne zapalenie stawów to choroba przewlekła, która wpływa nie tylko na stawy, ale także na inne narządy i układy organizmu. Jej postępujący, zapalny charakter może prowadzić do poważnych uszkodzeń stawów, deformacji, a w efekcie niepełnosprawności. Pomimo że RZS pozostaje chorobą nieuleczalną, to dostępne metody leczenia coraz częściej pozwalają na uzyskanie remisji choroby i normalne funkcjonowanie.

Źródła:

1. T. Bojczuk, K. Kołodziej, G. Przysada, A. Czyrek: Wpływ krioterapii na zmniejszenie dolegliwości bólowych stawów kolanowych u pacjentów z reumatoidalnym zapaleniem stawów, https://repository.ldufk.edu.ua/bitstream/34606048/2032/1/%d0%91%d0%be%d0%b9%d1%87%d1%83%d0%ba_39.pdf [Dostęp: 1.10.2024 r.]

2. P. Głuszko, Filipowicz-Sosnowska A., Tłustochowicz W., „Reumatoidalne zapalenie stawów.” Reumatologia 50.2 (2012): 83-90.

3. A. Jura-Półtorak, K. Olczyk, Aktualne poglądy na etiopatogenezę reumatoidalnego zapalenia stawów, „Annales Academiae Medicae Silesiensis” 2011, t. 65, nr 4, s. 51–57.

4. A. Marcol-Majewska, G. Majewski, P. Kotyla, Reumatoidalne zapalenie stawów – propozycje postępowania diagnostycznego, „Forum Reumatologii” 2017, t. 3, nr 2, s. 88–92.

5. M. Ostanek, A. Ciechanowicz, Czynniki genetyczne w patogenezie reumatoidalnego zapalenia stawów, „Reumatologia” 2009, t. 47, nr 3, s. 143–150.

6. E. Stanisławska-Biernat, M. Sierakowska, S. Sierakowski, Nowe kryteria klasyfikacyjne reumatoidalnego zapalenia stawów, „Reumatologia” 2010, t. 48, nr 6, s. 361–365.